1993: 1 augustus - 15 augustus

Het festival nader toegelicht
Een inleiding op de festivalthema’s door Katja Reichenfeld aan de hand van een gesprek met artistiek leider Stefan Metz.

‘Kunstenaars als Bach en Beethoven bouwden kerken en tempels op een hoogvlakte. Ik wilde […] huizen bouwen waarin mensen zich thuis kunnen voelen en gelukkig kunnen zijn.’ Edvard Grieg bouwde inderdaad op menselijke maat, zijn huizen bieden intimiteit maar er is ook ruimte voor hevige passie. Zijn bouwstijl lijkt misschien gedateerd, maar ook nu nog is het voor velen goed wonen in zijn behuizing.
De gebouwen van Beethoven zijn niet om in te wonen. Hij lokt ons zijn huizen binnen, maar we zitten nog niet of hij doet ons opschrikken en we worden weer naar buiten gejaagd. Zijn huis bleek slechts een verzamelpunt te zijn voor een expeditie naar de hoogst denkbare toppen. En Schubert? Vanuit zijn woning zijn we dicht bij de hemel. De engelen gooien bereidwillig hun ladders uit, maar om onverklaarbare reden kunnen we de eerste sport maar niet bereiken.

De thema’s. Op de concerten tijdens het Orlando Festival zal dit jaar vooral de kamermuziek van Beethoven, Schubert en Noord-Europese componisten als Grieg, Sibelius, Kvandal en Crusell worden uitgevoerd. Ook de Russische kamermuziek wordt betrokken bij het thema Noord-Europa. Verder zal de muziek van de Koreaans/Duitse componist Isang Yun speciaal in de aandacht staan. Een festival zonder thema’s is zoiets als een reis zonder routebeschrijving: vooral de wat minder ervaren reiziger zou gemakkelijk verdwalen. Wenen, Noord-Europa en Korea staan dit jaar centraal, maar onderweg wordt er ruimschoots afgeweken van de weg.

Elk van de vier thema’s heeft zijn eigen voorgeschiedenis. Stefan Metz: “Door onze Noorse primarius Arvid Engegard zijn wij enthousiast geworden voor de muziek van Grieg, het is heel eerlijke muziek, vol met verwijzingen naar de volksmuziek van zijn land. Grieg werd geboren in 1843, op de kop af honderdvijftig jaar geleden, een reden om hem eens speciaal onder de aandacht te brengen. Door Arvid is ook in bredere zin onze belangstelling voor Scandinavië aangewakkerd en op dit festival zal men onder andere kennis maken met de Noorse Hardangerviool. Violist Nils Okland zal de verrassende mogelijkheden en de ingewikkelde techniek van dit instrument uit de doeken doen en samen met ons ensemble een uitvoering geven van het Kwintet van Johan Kvandal, een spannend experiment.

Beethoven. Terwijl het thema Noord-Europa de mogelijkheid biedt van het geijkte repertoire af te wijken en minder bekende stukken te leren kennen, vormen de strijkkwartetten van Beethoven de afsluiting van een meerjaren project. Drie jaar geleden werden zijn late kwartetten uitgevoerd, vorig jaar was de midden periode aan de beurt, en nu zullen de zes kwartetten opus 18 worden uitgevoerd. De afdaling vanaf Mount Everest duurde drie jaren en deze zomer wordt Beethovens huis bereikt. De kwartetten opus 18 zijn de meest ‘bewoonbare’ strijkkwartetten die Beethoven schreef. Hij onderhoudt in deze werken een nauwe band met het verleden. Een vergelijking met zijn grote voorganger Haydn maakt echter vooral duidelijk hoezeer Beethoven ook in zijn vroege werken de materie naar zijn hand zette. Stefan Metz: “Typerend is bijvoorbeeld het thema van het Eerste deel uit opus 18 nr. 4, een puur Haydniaanse melodie waarvan Beethoven door middel van Sforzandi iets heel persoonlijks maakt.” Het eigenzinnige, tegendraadse van Beethoven treedt in zijn eccenten, zijn stemvoering en zijn vrije omgang met de structuur duidelijk op de voorgrond. Iets wat minder grijpbaar is in zijn muziek is een facet wat men zou kunnen aanduiden met het begrip Wienerisch. Een aspect dat te vinden is in de muziek van de grote Weense klassieken zoals Mozart, Beethoven en Schubert en dat ver verwijderd is van lichtzinnigheid en lolbroekerij. “Wanneer je uitdrukkelijk probeert Wienerisch te spelen, dan is het al mis. Het gaat hierbij namelijk om een gevoel voor de balans tussen discipline en vrijheid die op een natuurlijke manier aanwezig moet zijn bij de musicus. Die vrijheid mag nooit ontaarden in sentimentaliteit”, stelt Stefan Metz vast. De leden van het befaamde Amadeus Kwartet omschreven dit vage begrip destijds als ‘een ingehouden uitdrukking van een overvloed aan gevoel’. “Karakteristiek voor de grootste muziek uit de klassieke periode in Wenen was het vermogen om te communiceren door middel van understatement,” aldus primarius Norbert Brainin. Elke musicus die zich intensief bezighoudt met de Weense klassieken voelt zich dan ook als een koordanser, op zoek naar dat ‘vanzelfsprekende’ criterium dat in de 18de en begin 19de eeuw gold als een uiting van ‘goede smaak’.

Twintigste eeuw. Ook het moderne repertoire heeft altijd een plaats in de concertprogramma’s van het Orlando Festival. Meestal wordt er een opdracht gegeven aan een hedendaagse componist om speciaal voor het festival een strijkkwartet te schrijven. Dit jaar is er geen nieuw werk geschreven maar wordt het Vijfde Strijkkwartet van Isang Yun, geschreven voor het tienjarig bestaan van het Orlando Festival in 1991, in reprise uitgevoerd. Contacten die het Orlando Kwartet dit jaar opdeed bij het verjaardagsconcert van Yun, georganiseerd door de Radio in Hannover, maakten het mogelijk om meerdere stukken van Yun uit te voeren zodat het werk van deze bijzondere componist nu al thema fungeert. Stefan Metz is zeer gecharmeerd van Yuns muziek: ‘In zijn muziek combineert Yun Oosterse en westerse elementen op een manier die heel boeiend is en die men ook heel makkelijk kan volgen.”